یکی از صنایع مهم و کلیدی در میان صنایع فعال در دنیا، صنایع لجستیکی و کسب و کارهای مربوط به آن هستند که در سال‌های اخیر رشد بی‌سایبقه‌ای را تجربه می‌کنند. اگر نگاهی به سامانه‌های مانند اوبر، آمازون، دلیور هیرو و غیره بیاندازیم مشاهده خواهیم کرد که این سامانه‌ها و کسب و کارها توانسته‌اند به واسطه مدیریت لجستیک صحیح رشد بی‌سابقه و بسیار خوبی را تجربه کنند.
بنابراین نقش مدیریت لجستیک در موفقیت و رشد کسب و کارهای مختلف غیر قابل انکار به نظر می‌رسد. در این مقاله قصد داریم با مفهوم لجستیک و مدیریت آن بیشتر آشنا شده و نیز اهمیت آن در صنایع حمل و نقل را مورد بررسی قرار دهیم.
لجستیک چیست؟
برای درک بهتر مفهوم لجستیک و مدیریت لجستیک بهتر است با ذکر یک مثال ساده موضوع را مورد بررسی قرار دهیم. برای مثال تصور کنید که قصد عزیمت به سفر دارید. اولین اقدام این است که فکر کنید که برای طی کردن مسیر از مبدأ به مقصد به چه تدارکاتی نیاز دارید.
برای این منظور شما باید همه موارد از جمله حمل و نقل و تمام مسائل و مشکلات مربوط به آن را در نظر بگیرید. بر این اساس لجستیک به فرایندی گفته می‌شود که در آن برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل برای حمل و لقب و ذخیره‌سازی موثر کالاها انجام می‌شود.
در واقع در مدیریت لجستیک اطلاعات مربوط به این فرایند از نقطه مبدأ تا نقطه مقصد به منظور انطباق با نیازهای مشتری فراهم می‌شود. به طور کلی می‌توان گفت که هدف مدیریت لجستیک بهینه کردن سرویس‌دهی است که در نهایت می‌تواند به رضایت مشتری منجر شود که در این مسیر، حمل و نقل نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند.
فرق لجستیک و حمل و نقل
مدیریت لجستیک و حمل و نقل دو بخش جداگانه و متفاوت در خدمات حمل و نقل و توزیع به حساب می‌آیند. جمل و نقل به جابجایی کالا گفته می‌شود در صورتی که لجستیک مدیریت حمل و نقل داخلی و خارجی کالا از سازنده به مشتری را بر عهده دارد. معمولا این دو اصطلاح به اشتباه به جای یکدیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند اما دو بخش جداگانه و متفاوت در زنجیره تأمین هستند.
به دست آوردن، تولید و توزیع کالاها و محصولات با کیفیت مناسب برای مشتری، لجستیک نام دارد. دانش مدیریت لجستیک به علم برنامه‌ریزی برای مدیریت و اجرای رویه‌هایی گفته می‌شود که می‌توانند به صورت کاملا کارآمد و مؤثر در ذخیره‌سازی و حمل و نقل کالاها و خدمات ایفای نقش کنند. در مدیریت لجستیک مزایا و عملکردهای وجود دارد که آن را با خدمات حمل و نقل متفاوت کرده است.
در واقع مدیران در زمینه لجستیک باید بر اساس بسته‌بندی، کانتینرسازی، اسناد و مدارک و بیمه، ذخیره‌سازی، واردات و صادرات، مقررات و خسارت بار تصمیمات لازم را اتخاذ کنند.
جابجایی کالاها و خدمات، افراد و حیوانات از نقطه مبدأ به نقطه مقصد به نام خدمات حمل و نقل شناخته می‌شود که می‌توان از طرق مختلف مانند حمل و نقل ریلی، دریایی، جاده‌ای، هوایی، کابل و لوله و فضایی انجام شود. خدمات حمل و نقل در سه حوزه جای می‌گیرند که شامل زیرساخت، وسایل نقلیه و عملیات می‌شود. در واقع خدمات مربوط به حمل و نقل می‌توانند ارتباط و تجارت بین دو طرف را برقرار کنند.
مدیریت لجستیک بخشی از مدیریت زنجیره تامین
همانطور که در خصوص جایگاه مدیریت لجستیک اشاره شد، بخش مهمی از زنجیره تأمین است. مدیریت زنجیره تأمین به مدیریت جریان تولید و ارسال کالاها و خدمات گفته می‌شود که در آن برنامه‌ریزی، اجرا، کنترل کیفیت و عرضه محصولات و خدمات بر اساس نیاز مشتریان و مصرف‌کنندگان در بهترین حالت ممکن انجام می‌شود.
زنجیره تأمین مجموعه‌ای از افراد، منابع و فعالیت‌هایی است که در می‌توانند رد فرایند تولید، توزیع و فروش یک کالا نقش کلیدی ایفا کنند. در واقع این عوامل در زنجیره تأمین مواد اولیه را از تأمین‌کنندگان دریافت کرده و به سازنده یا کارخانه تولید کننده انتقال می‌دهند.
زنجیره تأمین به نحوی است که می‌تواند مسئولیت ارسال یا تحویل کالای نهایی به مشتری را بر عهده داشته باشد. به بیان ساده‌تر یم‌توان گفت که زنجیره تأمین به کلیه اموری گفته می‌شود که کمک می‌کنند تا مواد اولیه و خام به کالا یا محصول نهایی تبدیل شوند و در نهایت به دست مشتری برسند.
وظایف مدیر لجستیک
در واحد مدیریت لجستیک فردی به عنوان مدیر لجستیک یا مدیر تدارکات فعالیت می‌کند که که وظایف ان با توجه به کسب و کاری که در آن به فعالیت مشغول است متفاوت خواهد بود. نظارت و مدیریت موجودی کالاها و مواد اولیه از طریق سازماندهی انتقال مناسب و انبارش کافی جزو مسئولیت‌های اولیه مدیر لجستیک هستند. در واقع مدیر لجستیک توانمند کسی است که بتواند کلیه جنبه‌های فرایند حمل و نقل و تدارکات را هماهنگ با مراحل حرکات موجودی و منابع در طول زنجیره تأمین، به خوبی برنامه‌ریزی کنند.
به افراد متخصص در زمینه مدیریت لجستیک، Logistician گفته می‌شود. مدیران لجستیک بیاد کل چرخه عمر یک محصول را از زمان تولید تا رسیدن به دست مشتری به خوبی مدیریت کنند که این مراحل شامل تأمین مواد اولیه، تولید، توزیع و فروش به مشتری می‌شود. به همین دلیل حضور چنین افرادی یا واحد مدیریت لجستیک در تمامی صنایع برای مدیریت زنجیره تأمین ضرورت دارد.
از جمله مهم‌ترین وظایف مدیران لجستیک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بهبود و پرورش روابط تجاری با تأمین‌کنندگان و مشتریان
- شناسایی و تعیین نیازهای مشتریان و تلاش برای اطمینان از برآورده شدن نیاز آنان
- تعیین مقصد نهایی مواد، تجهیزات و محصولات نهایی
- تعیین راه سریع و ارزان به منظور انتقال کالاها
- ارزیابی کارهای لجستیکی و تلاش برای بهبود مواردی که نیازمند اصلاح هستند
- ارائه برنامه‌ها و ارزیابی داده‌های مربوط به عملکرد مدیریت لجستیک
- ارائه پیشنهادات کارآمد به مدیریت و مشتریان به منظور بهبود امور
- آگاهی نسبت به آخرین پیشرفت‌ها فناوری در زمینه لجستیک و حمل و نقل و استفاده از این فناوری‌ها به منظور تسریع امور
مدیریت عملیات لجستیک
مدیریت لجستیک به حکمرانی عملکردهای مدیریت زنجیره تأمین گفته می‌شود. این فرایند به سازمان‌های مختلف کمک می‌کند تا بتوانند فرایندهایی را برای جابجایی و ذخیره‌سازی کالاها و محصولات برنامه‌ریزی، مدیریت و اجرا کنند.
فعالیت‌هایی مانند مدیریت حمل و نقل ورودی و خروجی، مدیریت ناوگان، مدیریت لجستیک در انبارداری، جابجایی مواد، انجام سفارش، کنترل موجودی، برنامه‌ریزی برای عرضه و تقاضا و غیره از جمله فعالیت‌های مدیریت عملیات لجستیک به حساب می‌آیند.
مدیریت حمل و نقل هوشمند
امروزه در عصر فناوری حضور داریم به طوری که فناوری در عرصه‌های مختلف زندگی از جمله زنجیره تأمین و مدیریت لجستیک ظهور و بروز کرده است و به نوعی زنگ خطر را برای روش‌های سنتی به صدا درآورده است. با توجه به اینکه استفاده از فناوری در این فعالیت‌ها منجر به افزایش بهره‌وری و بازده خروجی شده است، روش‌های سنتی در خطر حذف قرار گرفته‌اند. به همین خاطر استفاده از مدیریت هوشمند در حمل و نقل و مدیریت لجستیک به لطف نرم‌افزارهای مختلف و گسترش فناوری میسر شده است.
از جمله مهم‌ترین نقش‌های مدیریت هوشمند در حمل و نقل و لجستیک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده از ربات‌های انبارداری به منظور هوشمندسازی انبارها
- بکارگیری ربات‌های هوشمند به منظور کاهش دخالت نیروی انسانی
- استفاده از پروتکل‌های ارتباطی هوشمند به منظور هماهنگی بین واحدهای مختلف مانند انبارداری، بسته‌بندی و غیره
- امکان دریافت گزارش به صورت هوشمند از عملکرد کارکنان در قسمت‌های مختلف
- امکان مدیریت نیروهای میدانی مانند بازاریاب‌ها، راننده‌ها و غیره به صورت هوشمند
- استفاده از سنسورهای مختلف به منظور دریافت اطلاعات و اعلانات از وضعیت سلامت ناوگان حمل و نقل
- امکان تحلیل رفتار راننده‌های ناوگان حمل و نقل به منظور امنیت راننده‌ها و کانتینرها
- کسب اطمینان از صحت انجام مأموریت خارج از سازمان
بازارگاه الکترونیک
بازارگاه الکترونیک یا لجستیک بازارگاه ایرانیان یک مجموعه بزرگ شامل بزرگ‌ترین شرکت‌های فعال در حوزه حمل و نقل داخلی است که راه‌اندازی سامانه هوشمند حمل و نقل و مدیریت لجستیک اولین و مهم‌ترین اقدام آن‌ها به حساب می‌آید. سامانه بازارگاه ایرانیان یک بازارگاه آنلاین به حساب می‌آید که می‌تواند کلیه خدمات در زمینه اعلام و حمل بار را در سراسر کشور پشتیبانی کند.
مزایای مدیریت لجستیک
از جمله مهم‌ترین مزایای مدیریت لجستیک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- موجودی کمتر
- بهره‌وری و چابکی بالاتر
- موعد تحویل کوتاه‌تر
- رعایت بیشتر حقوق مشتریان
- مقدار صحیح موجودی و اندازه انباشته‌ها
- کاهش هزینه و افزایش سود
- تعامل نزدیک با تأمین کنندگان و مصرف‌کنندگان
جمع‌بندی
مدیریت لجستیک به فرایندی گفته می‌شود که کلیه مراحل مربوط به تولید یک محصول تا رسیدن آن به مشتری را شامل می‌شود. در واقع مدیران لجستیک کلیه فعالیت‌های مربوط به تأمین مواد اولیه، تولید، توزیع و حمل و نقل و فروش یک کالا و خدمات را مدیریت می‌کنند. هر چند مدیریت لجستیک در تحویل کالا با فرایند حمل و نقل تفاوت‌های اساسی دارند اما هر دو بخش‌های مهمی از زنجیره تأمین به حساب می‌آیند که ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند.
سامانه پرداخت لجستیک آی بار پی نیز با گزارشهای مدیریتی در حوزه پرداخت لجستیک، امکان اتصال به ERP سازمانی، و امکان دریافت تسهیلات بانکی به مشتریان خود خدمت رسانی می‌کند.